Redukcja tkanki tłuszczowej może być stymulowana poprzez wiele zabiegów, m.in.: eliminację pokarmów o wysokiej gęstości energetycznej, ograniczanie spożycia węglowodanów i/lub tłuszczów, zwiększenie spożycia warzyw i niektórych składników pokarmowych. Wysoka smakowitość (palatability) diety zazwyczaj nie jest postrzegana jako czynnik mogący utrudniać uzyskanie pożądanych efektów w obrębie sylwetki. Czy słusznie?
Autor artykułu:
Łukasz Kowalski jest kandydatem na doktora w Katedrze Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW. Prowadzi indywidualne konsultacje i seminaria dietetyczne. Jest także autorem kilkudziesięciu artykułów dotyczących żywienia i aktywności fizycznej opublikowanych w czasopismach, takich jak: Kulturystyka i Fitness Sport dla Wszystkich, Fitness Authority oraz Muscular Development.
kontakt: http://180rekompozycja.pl
Badania dotyczące wpływu smakowitości diety na efekty odchudzania
W ostatnich latach przeprowadzono całkiem sporo badań wspierających przekonanie, że ograniczenie smakowitości diety może stanowić istotny czynnik dla osób próbujących pozbyć się zbędnych kilogramów [1]. Być może jednak najbardziej intrygujący eksperyment przeprowadzono w roku 1965 [2]. Osoby badane podczas tej próby spożywały jedynie „bezsmakowy” pokarm w postaci płynnej podawany z „maszyny” przez wężyk po naciśnięciu guzika. Eksperyment został przeprowadzony w warunkach szpitalnych, w związku z czym badacze mogli łatwo kontrolować, czy osoby badane nie spożywają nic poza pokarmem z maszyny, który zawierał odpowiednio: 50, 30 i 20% energii z węglowodanów, tłuszczów i białek oraz witaminy i składniki mineralne w ilości zaspokajającej dzienne zapotrzebowanie.
Badacze najpierw przeprowadzili eksperyment na dwóch szczupłych osobach. Uczestnicy konsumowali pokarm z maszyny w ilości na jaką mieli ochotę przez 9 i 18 dni. Spożycie energii wynosiło u nich odpowiednio: ~4,430 i ~3,075 kcal na dzień. Ich masa ciała podczas całego eksperymentu nie uległa zmianie. Następnie badacze zobowiązali do korzystania z maszyny dwie otyłe osoby (kobietę i mężczyznę). Mimo, że podobnie jak osoby szczupłe mogły one spożywać pokarm z maszyny w ilościach na jakie miały ochotę ich spożycie energii podczas pierwszych 12 i 18 dni było ekstremalnie niskie (~144 i ~275 kcal na dzień). Ochotniczka zakończyła eksperyment po 12 dniach przy ubytku masy ciała ~10 kg. Ochotnik kontynuował eksperyment przez 70 dni i stracił w tym czasie ~32 kg. Następnie został wysłany do domu z pokarmem z maszyny i zaleceniem, żeby spożywał codziennie ilość zawierającą ~400 kcal. Łącznie stosował dietę z maszyny przez 255 dni. W tym czasie stracił ~91 kg.
Zaskakujące jest, że podczas trwania całego eksperymentu badany ochotnik nie raportował, że uczucie głodu jest u niego nasilone:
„During all this time weight was steadily lost and he never complained of hunger and gastrointestinal discomfort”.
Dlaczego osoby otyłe (w odróżnieniu do osób szczupłych) zupełnie nie były zainteresowane „bezsmakowym” pokarmem z maszyny? To bardzo ciekawe pytanie.
W kolejnych latach eksperymenty z „bezsmakowymi” dietami kontynuował między innymi Dr. Michel Cabanac. W jednym z eksperymentów jego grupy badawczej poproszono ochotników o ocenę odczuwanej przyjemności po konsumpcji słodkich napojów o różniej zawartości sacharozy [3]. Następnie podano im napój zawierający 50 g glukozy i ponownie poproszono ich o ocenę tych samych napojów z sacharozą. Konsumpcja glukozy sprawiła, że badane osoby preferowały napoje z mniejszą zawartością sacharozy. W dalszej części eksperymentu te same osoby zostały zobowiązane do wprowadzenia deficytu energetycznego w swojej zwyczajowej diecie w celu zmniejszenia masy ciała o 8-10%. Ubytek masy ciała sprawił, że podaż napoju zawierającego glukozę nie spowodowała, że badane osoby preferowały napoje z mniejszą zawartością sacharozy. Dr. Michel Cabanac następnie powtórzył cały eksperyment [4]. Tym razem jednak ubytek masy ciała stymulowany był przez płynną, „bezsmakową” dietę. Rezultat tego eksperymentu był inny. Po zmniejszeniu masy ciała podaż glukozy sprawiała, że badane osoby nadal preferowały napoje z mniejszą zawartością sacharozy. Ponadto badacze zaobserwowali, że podczas stosowania płynnej, „bezsmakowej” diety ochotnicy wbrew pozorem nie musieli walczyć z uczuciem głodu i niedietetycznymi zachciankami:
“In the present experiment, the subjects reduced their intake voluntarily and were always in good spirits, while in the previous experiment, the subjects had to continually fight off their hunger and would spend the night dreaming of food”.
Na podstawie omówionych eksperymentów badacze doszli do wniosku, że istnieje mechanizm kontrolujący poziom tkanki tłuszczowej. Zadaniem tego mechanizmu jest przewracanie poziomu tkanki tłuszczowej do określonego poziomu. Stąd uczucie głodu podczas odchudzania jest nasilone, a jednocześnie tempo przemiany materii ulega obniżeniu. Mechanizm ten nazwali: „ponderostate” (ponder = masa, state = taka sama). Inna bardziej popularna nazwa dla tego mechanizmu to set-point. W oparciu o swoje obserwacje doszli również do wniosku, że wysoka smakowitość diety może stanowić czynnik stymulujący utrzymywanie set-pointu na wyższym poziomie. Po zastosowaniu płynnej, „bezsmakowej” diety przy ocenie odczuwanej przyjemności badane osoby zachowywały się w taki sposób jakby nie miały za sobą aktywnej redukcji masy ciała:
„Food that is either palatability enriched or impoverished may act to raise or lower the set-point for body weight regulation”.
Przedstawione eksperymenty są wspierane przez szereg badań, w których wykazano, że karmienie zwierząt laboratoryjnych „dietą kafeteryjną” (typowa „supermarketowa” dieta zachodnia), to niezwykle skuteczny sposób, by zwiększyć u nich zawartość tkanki tłuszczowej [5]. Szczury są wstanie znieść wiele dyskomfortów (m.in. ekspozycję na zimno) w celu uzyskania dostępu do nienaturalnie smakowitych „supermarketowych” pokarmów nawet, gdy mają możliwość konsumpcji standardowej diety dla zwierząt laboratoryjnych [6]… więcej
