Niedawno trafiłem na wypowiedź PJ Brauna, znanego zawodnika i właściciela firmy suplementacyjnej, który ma obecnie wiele problemów, bo sprzedawał jako suplementy nielegalne substancje, podlegające kontroli antydopingowej.Wypowiedź Brauna pokazuje, iż można mieć kolosalny staż, a niekoniecznie wiedzieć, o czym się mówi.
Braun twierdzi, iż jednorazowy stres może wywrócić do góry nogami wyniki badania krwi np. HDL i LDL. No właśnie, to nieprawda. W rzeczywistości największy wpływ na zaburzenie wyników badania krwi może mieć odwodnienie (w tym używanie alkoholu, diuretyków, przebywanie w saunie, restrykcje płynów itd.), przetaczanie krwi, infuzje dużych ilości związków mających wpływ na parametry krwi, stosowanie niektórych leków (np. środków hormonalnych). Konkretnie stężenie transporterów (jakimi są HDL i LDL) mogą być zakłócone przez: picie alkoholu i palenie tytoniu (obniżają stężenie HDL), stosowanie winstrolu, testosteronu, anapolonu, metanabolu (obniżają HDL, znacząco podwyższają LDL; ponadto mogą zwiększać stężenie cholesterolu całkowitego nawet o 100-150 mg). HDL może spadać np. po zawale mięśnia sercowego oraz przy nadczynności tarczycy.
Film: PJ BRAUN i jego kontrowersyjna wypowiedź (od 3’44”).
Stężenie HDL może być podwyższone:
- przy niedoczynności tarczycy,
- gdy występuje rodzinna hiper-alfa-lipoproteinemia,
- po intensywnym wysiłku fizycznym.
Obniżone stężenie HDL może występować:
- przy sięganiu po SAA,
- do 3 miesięcy po zawale mięśnia sercowego,
- w zespole metabolicznym,
- z powodów genetycznych (rodzinnie niskie stężenie HDL),
- w chorobach wątroby (poniekąd także przy nadużywaniu SAA, co jest powiązane – powodem może być alkohol, narkotyki; zapalenie lub marskość wątroby),
- zespół nerczycowy,
- niedożywienie.
Stres a profil lipidowy
Cóż, naukowcy (np. Bachen EA i wsp.) sprawdzali, jaki będzie wpływ stresu np. na profil lipidowy. 52 zdrowych mężczyzn losowo przydzielono do warunków stresowych lub bezstresowych i dodatkowo podawano im labetalol lub sól fizjologiczną (placebo). Uczestnicy przypisani do stresu wykonali trzy zadania poznawcze i oceniające, trwające łącznie 18 minut. Wskaźniki hemokoncentracji (hematokrytu i hemoglobiny), częstości akcji serca, ciśnienia krwi i lipidów w surowicy (HDL, LDL, wolne kwasy tłuszczowe i trójglicerydy) zostały ocenione po stresie psychicznym (lub odpoczynku).
Co się okazało?
Wbrew twierdzeniom PJ Brauna, po skorygowaniu pomiarów, tak aby uwzględniały spadek objętości osocza krwi, okazało się, iż stres miał wpływ na obniżenie stężenia całkowitego cholesterolu (o 5.2 mg/dL), jak i transportera LDL (o 3.4 mg/dL). Z kolei spadek stężenia HDL nie był istotny statystycznie w jednej z grup, a osiągnął wartość istotnie statystyczną tylko w drugiej grupie (spadek o 1.7 mg/dL). Jedyne, na co stres miał wyraźny wpływ, to podniesienie ciśnienia skurczowego o 12.9%, ciśnienia rozkurczowego o 16.3%, tętna oraz ilość wolnych kwasów tłuszczowych (wzrost o 54%). Wpływ na hematokryt był pomijalny, tak samo, jak na stężenie hemoglobiny oraz trójglicerydów. Okazało się, iż de facto stres miał wpływ tylko na stężenie wolnych kwasów tłuszczowych i trójglicerydów, poprzez aktywację układu współczulnego (wpływ adrenaliny, noradrenaliny). Jak to udowodniono? W grupie, której podano beta-bloker, stężenie FFA wzrosło tylko nieznacznie (~8.9%), z kolei stężenie trójglicerydów spadło. Ponadto w badaniach naukowych zwykle pomiary kończy się w ustalonym punkcie czasowym. Czyli to znaczy, że następnego dnia wpływ stresującego wydarzenia na wyniki badania krwi będzie już minimalny lub żaden. Chyba, że ktoś będzie dzień po dniu, doznawał określonego stresu, jak np. narażone trzy razy dziennie na szokujące bodźce szczury.
Stres a stan zapalny
Stefan Koelsch i wsp. sprawdzali, jak ostry bodziec stresowy (zaciągnięcie się mieszanką 35% CO2 i 65% tlenu) oraz głośna muzyka, wpłyną na stężenie noradrenaliny, kortykotropiny (ACTH), kortyzolu i IL-6 u 146 osób.
Co badano?
Noradrenalina jest uwalania np. w reakcji na stres, intensywny wysiłek z rdzenia nadnerczy. Noradrenalina w ustroju: hamuje głód, prowadzi do skurczu naczyń krwionośnych, poza naczyniami wieńcowymi, podwyższa skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi, zwiększa kurczliwość serca, może prowadzić do bradykardii (odwrotnie, niż w przypadku badania na izolowanym sercu), wywiera silniejszy wpływ, niż adrenalina, na receptory β1-adrenergiczne, noradrenalina wywiera słabe działanie na receptory β2-adrenergiczne, wywiera silniejszy wpływ, niż adrenalina na receptory β3-adrenergiczne (wg Mutschlera), z kolei niektóre źródła podają, iż porównywalny. Wpływa na receptory alfa i beta-adrenergiczne rozsiane po całym ciele.
Kortykotropinę (ACTH) zaliczamy do hormonów tropowych przedniego płata przysadki, jest pobudzana przez kortykolibertynę (CRH). ACTH wpływa na uwalnianie kortyzolu z warstwy pasmowatej nadnerczy.
Kortyzol jest związkiem wydzielanym w reakcji na stres, chorobę, zranienie, intensywny trening itd. Jego stężenie rośnie proporcjonalnie do obciążenia ustroju sportowca wysiłkiem.
IL-6 (interleukina-6) jest cytokiną prozapalną, jednak także o pewnych właściwościach przeciwzapalnych. Przykładowo, miażdżyca i choroba niedokrwienna serca (CHD) są związane z podwyższonym stężeniem interleukiny 6 (IL-6), białka C-reaktywnego (CRP) i czynnika martwicy nowotworów (TNF-α).
Wyniki eksperymentu:
Podwyższone stężenia noradrenaliny, kortykotropiny (ACTH), kortyzolu i IL-6 utrzymywały się stosunkowo krótko, maksymalnie przez kilkadziesiąt minut. Jednak długofalowe narażenie na stres może indukować chroniczny stan zapalny, kancerogenezę, spadek ilości testosteronu, wzrost stężenia kortyzolu i zmiany w wielu narządach (zagadnienie znacznie przekracza ramy tego opracowania, odsyłam do książek dotyczących endokrynologii).
W jednym z eksperymentów żołnierze byli wystawieni w samej bieliźnie na wodę o temperaturze 10.6° (minimalnie od 13 do maksymalnie 75 minut – ile, kto dał radę). W kontakcie z zimnem silnie rośnie tętno (z 63 do 101 uderzeń na minutę), ciśnienie krwi (skurczowe ze średniego 107.5 wzrosło na 127,2), zaś spada nasycenie krwi tlenem.
Pozostałe dane:
- kolosalnie wzrosła ilość ACTH (ponad 40%),
- odnotowano znaczną zwyżkę kortyzolu (~36%!),
- spadła ilość testosteronu całkowitego,
- znacznie spadła ilość testosteronu wolnego (o 39%!),
- nieznacznie wzrosła ilość T4 i T3,
- znacznie wzrosła ilość hematokrytu, hemoglobiny,
- znacznie wzrosła ilość leukocytów, neutrofili, bazofili, monocytów, płytek krwi.
Wnioski – taka przedłużona ekspozycja na zimną wodę może sprzyjać rozpadowi mięśni, spadkom siły i mocy mięśniowej (spadek ilości testosteronu, wzrost kortyzolu) oraz incydentom zakrzepowo-zatorowym (wzrost hematokrytu oraz płytek krwi).
Podsumowanie
Armario A. i wsp. sugerują, iż stres egzaminacyjny może wpływać na podniesienie stężenia prolaktyny, kortyzolu. U badanych rosło też stężenie glukozy (prawdopodobnie wpływ kortyzolu). Wydaje się nieprawdopodobne, by stres miał wpływ na wyniki badań krwi, szczególnie jeśli mówimy o lipidogramie, co wykazali Bachen EA i wsp. Chyba, że ktoś jest narażony na bardzo silne, regularne bodźce lub przechodzi stresującą sytuację bezpośrednio przed pobieraniem krwi.
Stres wywołany wysiłkiem fizycznym ma znikomy wpływ na stężenie kortyzolu, patrząc z punktu widzenia kolejnych kilkunastu godzin. Doraźnie intensywny trening może podnosić stężenie kortyzolu kolosalnie (nawet pięciokrotnie może przekraczać normę), jednak jest on szybko usuwany z ustroju.
Bardzo silny wpływ na indukcję stresu może mieć ekspozycja na zimno. Stężenie kortyzolu może być podwyższone w Zespole Cushinga, przy gruczolaku lub raku nadnerczy, przy innego rodzaju nowotworach wytwarzających ACTH, przy nadczynności tarczycy, nadwadze. Te wszystkie czynniki należałoby wyeliminować, jeśli badania krwi wskażą na problem.
Z badań wiemy, iż trening na czczo powoduje, iż poziom kortyzolu jest nawet o 84% wyższy, w porównaniu do trenowania po posiłku. Czy gra jest warta świeczki? Nie sądzę. Niestety tego typu przestarzałe metody królują jeszcze w kulturystyce.
Inni naukowcy (Anna L Marsland i wsp.) w przeglądzie systematycznym wykazali, iż w odpowiedzi na stres wzrasta stężenie IL-6, IL-1β, IL-10 oraz TNF-α, jednak towarzyszy im również pojawienie się przeciwzapalnych czynników, takich jak: IL-1β, IL-4 oraz interferon-γ. Ponadto stężenie różnych cytokin wcale nie musi być długotrwałe i niekoniecznie będzie miało wpływ na badania krwi, o ile zachowa się rozsądny odstęp czasowy.
Referencje:
Bachen EA1, Muldoon MF, Matthews KA, Manuck SB. „Effects of hemoconcentration and sympathetic activation on serum lipid responses to brief mental stress.”
Nieto Jimenez C1, Cajigal Vargas J2, Triantafilo Vladilo VS3, Naranjo Orellana J4. “Impact of Hypothermic Stress During Special Operations Training of Chilean Military Forces”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29425375
Armario A., Marti O, Molina T, de Pablo J, Valdes M. „Acute stress markers in humans: response of plasma glucose, cortisol and prolactin to two examinations differing in the anxiety they provoke.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8778900
Tae Woon Kim,1 Sang Hoon Lee,2 Kyu Hwan Choi,2 Dong Hyun Kim,2 and Tae Kyung Han “Comparison of the effects of acute exercise after overnight fasting and breakfast on energy substrate and hormone levels in obese men” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4500013/
Anna L Marsland “The effects of acute psychological stress on circulating and stimulated inflammatory markers: A systematic review and meta-analysis” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5553449/
