Wbrew obiegowym, błędnym opiniom wątroba ma ograniczoną zdolność do regeneracji. Nikt nie planował, by miała być ona bombardowana 800 mg, 1 g czy ponad 3 gramami sterydów anaboliczno-androgennych tygodniowo (a niektórzy kulturyści sięgają przy tym po wiele innych środków, dodatkowo po alkohol i/lub narkotyki, które nie są obojętne dla wątroby). Poza tym możesz cierpieć na stłuszczenie wątroby z zupełnie innego powodu, niezwiązanego z dopingiem farmakologicznym.
Być może źle się odżywiasz, dostarczasz za dużo cukru (z buraków, trzciny cukrowej lub pozyskanego w inny sposób), syropu glukozowo-fruktozowego oraz kiepskich jakości tłuszczów (szczególnie nasyconych i trans)? W warunkach laboratoryjnych tego rodzaju dietą wywołuje się ciężkie, patologiczne zmiany u zwierząt (np. myszy, szczurów). Oczywiście, nie zakładam, iż ktoś odżywia się samym smalcem, olejem sojowym i cukrem, a tak często wygląda laboratoryjna „dieta”. Niemniej większość ludzi w Polsce odżywia się w sposób, który gwarantuje zachorowanie, w sposób bardzo podstępny, bo dopiero po wielu latach. A później pojawią się pytania: co się stało, przecież nigdy mu nic nie dolegało?
Czy muszę być „gruby”, by mieć stłuszczoną wątrobę?
Niestety, nie. Powtarzam to zawsze osobom, które beztrosko piją napoje słodzone: soki, napoje na bazie soku owocowego, kawy, herbaty, energy drinki, napoje cola, oranżady, jogurty pitne, słodzone maślanki itd. Nie musisz mieć żadnych zewnętrznych oznak, iż dzieje się coś niedobrego. Wątroba nie boli, mogą boleć okoliczne narządy, ale to się dzieje na etapie, gdy jest już trochę za późno na zawracanie ze źle obranej drogi życiowej. Przy niektórych rodzajach raka rozwijających się od wielu lat często większość wskaźników (w badaniach krwi czy moczu) wcale nie jest niepokojąca. Możesz mieć znacząco uszkodzone nerki, wątrobę czy serce. ale tego nie zauważysz, bo te narządy mają duże rezerwy czynnościowe. Musiałbyś dokonać specjalistycznych badań (USG, tomografia, protonowa spektroskopia rezonansu magnetycznego, biopsja wątroby), których nikt rutynowo nie wykonuje lub szukać specyficznych markerów we krwi (czego też z reguły prawie nikt nie robi).
Naukowcy stwierdzili, iż u ludzi oporności na insulinę nie zawsze towarzyszy otyłość, ponieważ ciężka insulinooporność występuje też u osób, które nie mają dużej ilości tkanki tłuszczowej np. cierpią na lipodystrofię związaną z HAART. Jest to rodzaj przeciwretrowirusowej terapii stosowanej przy infekcji HIV, zwykle przy użyciu trzech lub więcej leków jednocześnie. Lipodystrofie charakteryzują się uogólnionym lub ograniczonym tylko do niektórych części ciała zanikiem tkanki tłuszczowej. U pacjentów z HIV wywołują ją inhibitory proteaz.
Gdzie chowają się zasoby tłuszczu i jak je oznaczyć?
Wbrew obiegowym, błędnym opiniom ma znaczenie, gdzie odkłada się tłuszcz, czy pod skórą, czy wewnątrz mięśni (IMTG, IMAT) czy też np. wokół narządów wewnętrznych i w wątrobie (wisceralny). Przykładowo kobiety mają więcej tkanki tłuszczowej, ma to uzasadnienie fizjologiczne i nie jest szkodliwe dla zdrowia (o ile utrzymuje się tą ilość w ściśle określonych granicach). Mężczyźni mogą się bardziej odtłuścić, jednak też tylko do pewnej granicy. Później zaczynają się rozmaite problemy zdrowotne np. hormonalne. Jeśli chodzi o patologiczne zasoby tkanki tłuszczowej, to mogą się one pojawić wskutek stosowania złej diety czy intensywnej terapii antyretrowirusowej. Zarówno pacjenci otyli, jak i pacjenci z lipodystrofią mają jednak zwiększoną ilość tłuszczu ukrytego w wątrobie. U chorych na HIV leczonych HAAART inhibitory proteaz przyczyniają się do zmniejszenia stężenia adiponektyny, która ma właściwości przeciwlipotoksyczne.
Zawartość tłuszczu w wątrobie można dokładnie określić ilościowo nieinwazyjnie za pomocą protonowej spektroskopii rezonansu magnetycznego.
Stłuszczenie wątroby, co oznacza?
Niestety, bardzo dużo. Ten parametr jest ściśle skorelowany ze stężeniem insuliny na czczo i bezpośrednimi pomiarami wrażliwości wątroby na insulinę, podczas gdy ilość podskórnej tkanki tłuszczowej nie. Stężenie insuliny i glukozy na czczo jest dobrym markerem pojawienia się u danej osoby cukrzycy. Nawet wzrost, który jeszcze nie oznacza pełnoobjawowej cukrzycy, jest bardzo wymowny. W ten sposób można prognozować problemy zdrowotne danej osoby, które mogą wystąpić w kolejnych miesiącach.
Wykazano, że wzrost zawartości tłuszczu w wątrobie jest czynnikiem predykcyjnym cukrzycy typu 2, niezależnie od występowania innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Można to łatwo wytłumaczyć faktem, że wątroba, niegdyś otłuszczona, wytwarza zbyt dużo VLDL, glukozy, białka c-reaktywnego (CRP; stan zapalny), inhibitor aktywatora plazminogenu-1 (PAI‐ 1), fibrynogenu i czynników krzepnięcia (te ostatnie czynniki oznaczają zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe). Stale podwyższone stężenie glukozy może świadczyć o niewydolności trzustki, oporności tkanek na insulinę lub innych, rozległych problemach metabolicznych.
Czy sterydy anaboliczno-androgenne mogą doprowadzić do stłuszczenia wątroby?
Oczywiście. Także do jej zwłóknienia (gromadzenia tkanki łącznej), cholestazy (zaburzeń transportu kwasów żółciowych), uszkodzeń wtórnych wywołanych przez estrogeny, powstania gruczolaków czy nawet raka wątrobowo-komórkowego. Kwestia kto bierze, jakie dawki i jakiego rodzaju sterydów anaboliczno-androgennych. Niektóre są o wiele bardziej szkodliwe dla wątroby w porównaniu do innych (np. Metanabol, stanozolol, fluoksymesteron, metylowany trenbolone, metylowany masteron itd.) Niektóre osoby mogą mieć już wcześniej zniszczoną wątrobę i o tym nie wiedzieć. Do objawów klinicznych cholestazy wewnątrzwątrobowej należy nasilona żółtaczka ze świądem skóry, w badaniach biochemicznych obserwuje się zwiększone stężenie bilirubiny w surowicy z nieznacznie podwyższoną aktywnością aminotransferaz. W badaniach naukowych opisano dziesiątki przypadków mężczyzn, którzy cierpieli z powodu żółtaczki, świądu skóry, wymiotów, utraty wagi, podniesienia się enzymów wątrobowych itd. Wbrew obiegowym, błędnym opiniom wysoką toksyczność dla wątroby wykazuje większość preparatów z grupy SARM (miały być selektywne, bezpieczne i stać się alternatywą dla SAA). W ostatnich latach opisano sporo przypadków poważnych zniszczeń wątroby u osób sięgających pod RAD-140 czy LGD-4033. Jeszcze więcej powikłań przynosiły kiedyś „prohormony” np. powszechnie sprzedawany na aukcjach Superdrol (metylowany masteron).
Sterydy, a toksyczna stłuszczeniowa choroba wątroby
Wg badań SAA są powiązane z toksycznym uszkodzenie wątroby. Nowy termin TAFLD powstał dopiero w 2010 r. Oznacza toksyczną stłuszczeniową chorobę wątroby (toxicant-associated fatty liver disease – TAFLD) został wprowadzony przez Schwingela i wsp. do opisania zmian w wątrobie u osób przewlekle stosujących sterydy anaboliczno-androgenne. Nawiązuje on do toksycznego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (toxicant-associated steatohepatitis – TASH) opisanego przez Cave’a i wsp. u grupy osób zawodowo narażonych na chlorek winylu. Patomechanizm stłuszczenia w przypadkach związanych z używaniem SAA jest nieznany wg Piotr Stępień i in. Jednak w rzeczywistości wiemy, iż SAA mają wpływ np. na stężenie adiponektyny. Np. nandrolone w dawce 3 lub 15 mg /kg powodował supresję adiponektyny, ACTH, kortykosteronu i insuliny. Przy tym należy dodać, iż dawka 3 mg na kg nandrolonu jest całkowicie normalna i stosowana w dopingu, a 15 mg na kg masy ciała to ilość kosmiczna (~1.5 g dla osoby ważącej 100 kg). Nawet standardowa dawka pochodnej testosteronu (19-nortestosteronu) tłumi powstawanie adiponektyny, która ma właściwości przeciwlipotoksyczne. Niedobór adiponektyny charakteryzuje zarówno lipodystroficzne (terapia HAART) jak i otyłe osoby z insulinoopornością, a niskie poziomy w surowicy są skorelowane z zawartością tłuszczu w wątrobie.
Badanie naukowe
W jednym z badań kliniczno-kontrolnych wzięto pod lupę 180 rekreacyjnie trenujących kulturystów płci męskiej. Obserwowano ich od sierpnia 2007 do marca 2009. Dziewięćdziesięciu pięciu sięgało po iniekcyjne SAA, a 85 nie i było grupą kontrolną. Zostali poddani ocenie klinicznej i USG jamy brzusznej, a także oznaczono u nich poziom aminotransferaz, fosfokinazy kreatynowej (CPK), lipidów, glukozy i insuliny we krwi.
Szukano osób sięgających po SAA dłużej niż 2 lata, wykazujących stłuszczenie wątroby w badaniu ultrasonograficznym i/lub zmiany enzymów wątrobowych, bez podwyższonej aktywności kinazy kreatynowej. Te osoby nie mogły pić więcej niż 20 g etanolu dziennie lub sięgać po inne leki. Wykluczono otyłość, dyslipidemię, cukrzycę i inne chorobu wątroby. Oceniano insulinooporność.
Wyniki
- wszystkie przypadki przebiegały bezobjawowo
- dane kliniczne i laboratoryjne były podobne w obu grupach
- spełnienie kryteriów TAFLD obserwowano w 12,6% przypadków w grupie SAA i u 2,4% osób z grupy kontrolnej
Wnioski
SAA mogą 6-krotnie zwiększać ryzyko powstania toksycznej stłuszczeniowej choroby wątroby. Cytowane badanie potwierdza to, co napisałem na samym początku – tego typu zmiany chorobowe nie muszą się w żaden sposób manifestować! Nawet badanie laboratoryjne nie muszą wskazywać na istnienie patologii. Znane są przypadki kulturystów z wielkimi nowotworami wątroby, których ogólne wyniki badań np. enzymów wątrobowych wcale nie były szokujące. Dopóki nie zaczniesz wnikliwie szukać, nic nie znajdziesz. W tego typu stłuszczeniowej chorobie wątroby osoby biorące SAA cechowała niska masa tkanki tłuszczowej i nie wykazywały oporności na insulinę. Moim zdaniem toksyczność dla wątroby większości iniekcyjnych preparatów jest znikoma, niechlubnym wyjątkiem od tej reguły jest Metanabol na oleju, winstrol na wodzie, prawdopodobnie trenbolone i jego pochodne. Oczywiście, mowa jest o umiarkowanych dawkach, a nie cyklach typu Bostin Loyd (wszystkiego 5-10 x za dużo).
Podsumowanie
Zawartość tłuszczu w wątrobie można zmniejszyć poprzez odstawienie SAA (szczególnie doustnych), utratę masy ciała i modyfikacje w diecie (jeśli ktoś spożywa np. nadmierne ilości cukru czy fruktozy). Leczenie pacjentów z cukrzycą typu II i pacjentów lipo dystroficznych agonistami aktywatora receptora proliferatorów peroksysomów (PPARγ), ale nie metforminą, prowadzi do zmniejszenia ilości tkanki tłuszczowej w wątrobie i znacznego zwiększenia stężenia adiponektyny. Stłuszczenie wątroby może pomóc wyjaśnić, dlaczego niektóre, ale nie wszystkie otyłe osoby są oporne na insulinę i dlaczego nawet szczupłe osoby mogą być oporne na insulinę, a tym samym narażone na ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób układu krążenia. Sterydy anaboliczno-androgenne mogą wyrządzać niedźwiedzią przysługę indukując insulinooporność oraz patologiczne zmiany w wątrobie, przez co sprzyjają cukrzycy typu II.
Referencje, badania, literatura:
Julie S. Eggleton Highly Active Antiretroviral Therapy (HAART) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554533/
Paulo Adriano Schwingel i in. Anabolic-androgenic steroids: a possible new risk factor of toxicant-associated fatty liver disease https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21040407/
Joanna Oświęcimska, Katarzyna Ziora, Antoni Dyduch Lipodystrofia nabyta i wrodzona https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/download/26082/20892
Marek Bąk, Maciej Czerniak, Magda Kicińska-Krogulska, Aleksandra Michowicz Anna Krakowiak TOKSYCZNE USZKODZENIE WĄTROBY — WSPÓŁCZESNY POGLĄD NA ETIOPATOGENEZĘ. CZĘŚĆ I http://www.imp.lodz.pl/upload/oficyna/artykuly/pdf/full/2011/mp_1-2011_mbak.pdf
Piotr Stępień i in. Hepatotoksyczność steroidów anabolicznych – przegląd piśmiennictwa http://www.pasl.pl/wp-content/uploads/2015/01/Hepatologia-2-2015.pdf
Johan Alsiö i in. Impact of Nandrolone Decanoate on Gene Expression in Endocrine Systems Related to the Adverse Effects of Anabolic Androgenic Steroids https://doi.org/10.1111/j.1742-7843.2009.00439.x
Hannele Yki‐Järvinen Fat in the liver and insulin resistance https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/07853890510037383
