Kortyzol należy do podstawowych glikortykosteroidów, uwalniany jest z kory nadnerczy. Pełni wiele ważnych i pożytecznych funkcji, jest bardzo często demonizowany w Internecie. Wbrew obiegowym, błędnym opiniom problemem nie jest wcale trening aerobowy czy interwałowy. Po aerobach stężenie kortyzolu jest podniesione w stopniu niemającym praktycznego znaczenia, często krótkotrwale. Interwały stanowią większe wyzwanie.
Przykładowo po wykonaniu programu interwałowego, odnotowano ponad pięciokrotnie wyższe stężenie kortyzolu, niż wynosi norma w godzinach popołudniowych. Badani mieli wykonywać 10 powtórzeń: przysiadów, wyciskania leżąc, martwego ciągu oraz w kolejnych podejściach zmniejszać liczbę powtórzeń po każdej serii, aż do uzyskania 1 powtórzenia (10,9,8,7, …. 1 powtórzeń każdego ćwiczenia). Zastosowano ciężar 75% maksymalnego, więc np. ~112 kg dla osoby, która jest w stanie wykonać przysiad z ciężarem 150 kg. Zresztą wydaje mi się, że musiały być to osoby niewytrenowane, bo nie wyobrażam sobie 55 przysiadów z ciężarem 165 kg dla osoby, która ma rekord w granicach 220 kg. Nawet jedna seria 20 powtórzeń z ciężarem 140 kg potrafi podbić tętno do 180 uderzeń na minutę.
Wielokrotnie pisałem, iż kortyzol (np. nadmierny stres) sprzyja cukrzycy, ponieważ hamuje wychwyt glukozy w mięśniach, w tkance tłuszczowej i w układzie limfatycznym oraz nasila glukoneogenezę (wytwarzanie glukozy np. z mleczanów, glicerolu – tłuszczów; białek). Ponadto może powodować ubytek masy mięśniowej, gdyż wywołuje katabolizm. Mięśnie są głównym „odbiorcą” tłuszczów i glukozy, więc brak utylizacji substratów ma daleko idące skutki zdrowotne. Jednak podkreślam, iż chodzi tu o duże, mające znaczenie w farmakologii dawki związku.
Jakie znaczenie mają farmakologiczne dawki kortyzolu?
Naukowcy sprawdzali, jakie mechanizmy odpowiadają za indukowaną kortyzolem insulinooporność u człowieka. U sześciu zdrowych ochotników po 24-godzinnym wlewie kortyzolu i 24-godzinnym wlewie soli fizjologicznej oznaczono zahamowanie wytwarzania glukozy i jej wykorzystania w ustroju.
Wyniki:
- wlew kortyzolu (2 /µg na kg na minutę) zwiększył stężenie kortyzolu w osoczu około 3-krotnie, do wartości obserwowanych podczas umiarkowanie silnego stresu u człowieka
- hiperkortyzolemia zwiększyła o ok. 30% stężenie glukozy w osoczu i o 60% stężenie insuliny w osoczu
- wskutek podawania kortyzolu wytwarzanie glukozy wzrosło o 14%, a tempo utylizacji glukozy o 19%
- zmniejszyło się oddziaływanie insuliny na komórki krwi
- najprawdopodobniej kortyzol powoduje defekt receptora insulinowego (postreceptorowy, wewnątrzkomórkowy; odpowiedzialny za wewnątrzkomórkowe przekazywanie „sygnałów” może powodować np. dysfunkcję transportera glukozy GLUT-4)
Wyniki cytowanego eksperymentu wskazują, że insulinooporność indukowana kortyzolem u człowieka jest spowodowana zmniejszeniem wrażliwości na insulinę zarówno w wątrobie, jak i poza wątrobą (insulinooporność obwodowa). Kortyzol wywołuje prawdopodobnie defekt postreceptorowy. W normalnych warunkach insulina (wydzielana głównie w odpowiedzi na spożyte węglowodany i białka) hamuje glikogenolizę (rozpad glikogenu) i glukoneogenezę (wytwarzanie glukozy).
W badaniach Peters EM i wsp. stwierdzono, że podawanie biegaczom 1,5 g witaminy C dziennie, 7 dni przed biegiem, w dniu wyścigu oraz 2 dni po zakończeniu biegu, przyniosło wyraźny spadek ilości kortyzolu (o 34,7%). Niemniej to wcale nie oznacza, że wszyscy sportowcy muszą stosować zaporowe dawki witaminy C, bo kortyzol pełni też liczne, niezbędne role w ustroju. Nadmierna supresja kortyzolu jest niewskazana i szkodliwa, tak samo, jak hiperkortyzolemia. Należy więc znaleźć złoty środek.
Referencje, badania naukowe, piśmiennictwo:
ROBERT A. RIZZA i in. Cortisol-Induced Insulin Resistance in Man: Impaired Suppression of Glucose Production and Stimulation of Glucose Utilization due to a Postreceptor Defect of Insulin Action https://academic.oup.com/jcem/article-abstract/54/1/131/2676651
Szivak TK, Hooper DR, Kupchak BK, Apicella JM, Saenz C, Maresh CM, Denegar CR, Kraemer WJ. “Adrenal Cortical Responses to High Intensity, Short Rest, Resistance Exercise in Men and Women.” J Strength Cond Res. 2012 May 3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22561973/
Peters EM, Anderson R, Nieman DC, Fickl H, Jogessar V. „Vitamin C supplementation attenuates the increases in circulating cortisol, adrenaline and anti-inflammatory polypeptides following ultramarathon running.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11590482
