Czy Tamoxifen i Arimidex są bezpieczne?

Lekarze i kulturyści połączyli siły w opracowaniu ciekawego badania. Nie spotkałem jeszcze ani jednej publikacji naukowej podpisanej przez kulturystów IFBB.

A tu proszę – dwójka, w tym mało znany Bośniak Mirsad Terzo i jego żona (Željka Estebane-Terzo). Mirsad otarł się o śmierć w 2015 r. z powodu udaru. Wrócił do zdrowia i nawet chwali się na Facebooku swoją formą

O ironio, kilka lat później w pracy naukowej ostrzega kulturystów przed stosowaniem inhibitorów aromatazy i tamoxifenu podczas „cyklu” na sterydach anaboliczno-androgennych (SAA).

Fotografia: para kulturystów przetrwała kryzys związany z udarem Mirsada Terzo.

Na czym polegało badanie?

Badanie trwało  od sierpnia 2018 do marca 2019 r. Wzięło w nim udział 120 mężczyzn w wieku 18-30 lat, stosujących SAA (różne doustne i iniekcyjne). 

• 68 stosowało inhibitory aromatazy w trakcie „cyklu” na SAA 
• 52 nie stosowało inhibitorów 

Brali tamoxifen (10-20 mg dziennie) lub arimidex (0.5 – 1 mg dziennie).

Co badano?

Oceniano grubość kompleksu IMT

IMT to inaczej kompleks śróbłonek–błona środkowa (IMT, intima–media thickness).

Co daje pomiar IMT? Jak podaje Katarzyna Kunicka i in., grubość kompleksu IMT jest cennym wskaźnikiem ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego. Pozwala lepiej i bardziej precyzyjnie klasyfikować ryzyko sercowo-naczyniowe. Znaczenie IMT wynika z przyjmowanej obecnie teorii, że pogrubienie błony wewnętrznej tętnicy szyjnej może być uważane za wczesne stadium miażdżycy.

Prawdopodobnie im grubsze IMT, tym większa szansa na:

• nadciśnienie,
• cukrzycę,
• zaburzenia lipidowe,
• powikłania sercowo-naczyniowe.

Stwierdzono również większą wartość IMT u osób starszych, mężczyzn, palaczy tytoniu i pacjentów z nadwagą (zwłaszcza typu brzusznego).

Co wykazali naukowcy?

Po 1 miesiącu mężczyźni mieli średnią grubość IMT wynoszącą:

• z IA/tamoxifenem: 0,71 mm,
• bez IA/tamoxifenu: 0,69 mm.

Po 2 miesiącach mężczyźni mieli średnią grubość IMT wynoszącą:

• z IA/tamoxifenem: 0,85 mm,
• bez IA/tamoxifenu: 0,75 mm.

Po 4 miesiącach mężczyźni mieli średnią grubość IMT wynoszącą:

• z IA/tamoxifenem: 0,69 mm,
• bez IA/tamoxifenu: 1,09 mm.

Po 6 miesiącach mężczyźni mieli średnią grubość IMT wynoszącą:

• z IA/tamoxifenem: 0,9 mm,
• bez IA/tamoxifenu: 0,94 mm.

Po 8 miesiącach mężczyźni mieli średnią grubość IMT wynoszącą:

• z IA/tamoxifenem: 0,93 mm,
• bez IA/tamoxifenu: 0,83 mm.

Stosujący arimidex lub tamoxifen mieli o wiele niższe średnice IMT (0.81 mm vs 0.88 mm) w skali 8 miesięcy, co wyliczyłem samodzielnie bazując na danych, które zapewnili naukowcy. Nie za bardzo widzę więc związe w wysuwanych twierdzeniach, iż IA lub tamoxifen mają wpływ na grubość kompleksu śróbłonek–błona środkowa. Raczej jest odwrotnie.

Ogólnie, same sterydy anaboliczno-androgenne (takie jak: testosteron, metanabol, oxandrolone, stanozolol, trenbolone, nandrolone) mają wpływ na zwiększenie wymiaru kompleksu śróbłonek–błona środkowa, co jest bardzo złą prognozą na przyszłość. Jeden z autorów badania, wspomniany kulturysta, miał udar. Bardzo wielu młodych ludzi odeszło w sposób nagły z powodów sercowo-naczyniowych. Udowodniono, iż sterydy anaboliczno-androgenne niszczą nerki i lewą komorę serca, prowadząc do przedwczesnej śmierci. Ponadto, nadciśnienie może wywołać zawał, udar lub zaburzenie profilu lipidowego, CO sprzyja miażdżycy, a wszystkie SAA podwyższają LDL i obniżają HDL. Te szczególnie toksyczne dla wątroby potrafią zwiększać cholesterol o 100-150 jednostek. Dodatkowo, sterydy mają związek z retencją wody i sodu, co też nie jest obojętne ani dla nerek, ani dla ciśnienia krwi, ani dla dalszego życia kulturysty.

Tamoxifen i anastrazol w badaniach naukowych

Jedyne, z czym się zgodzę w kontekście badania S. Solakovića i in., to fakt, iż długoterminowe nadużywanie tamoxifenu potrafi spowodować stłuszczenie wątroby. Stwierdzili to m.in. chińscy naukowcy. Tamoksyfen zwiększa zawartość tłuszczu w wątrobie poprzez blokowanie funkcji estrogenu, zaburzając homeostazę tłuszczów w wątrobie. Tamoksyfen działa, jako konkurencyjny antagonista ER w tkankach, podczas gdy anastrozol bezpośrednio zmniejsza ilość krążących we krwi estrogenów.

353 panie zostały przydzielone do grup:

• anastrazolu w dawce 1 mg, raz dziennie (AstraZeneca, Londyn, Wielka Brytania),
• tamoksyfenu w dawce 20 mg, raz dziennie (najpierw Shanghai Hualian Pharmaceutical Ltd, następnie Shanghai Fudan Fuhua Pharmaceutical Ltd, Szanghaj, Chiny).

Po 3 latach tylko 14.6% kobiet sięgających po anastrazol doznało stłuszczenia wątroby i aż 41.1% biorących tamoxifen.

W retrospektywnym studium H. Visram i wsp. z 2010 roku wykazano, iż u 38 mężczyzn z rakiem piersi, 19 zgłosiło skutki uboczne podawania tamoxifenu (50%). U mężczyzn stosujących tamoxifen najczęstsze były uderzenia gorąca – wspomniało o nich 7 pacjentów (18.4%). Kolejnych 5 zgłasiło przybieranie na wadze, zmęczenie, zmniejszone libido (13.2%). Zaburzenia erekcji i wysypkę zgłosiło  3 pacjentów (7.9%). U 1 wystąpił wzrost wskaźników wątrobowych, zatorowość płucna. W innym z badań Anelli TF i wsp. z 1994 roku, 62.5% pacjentów biorących tamoxifen zgłosiło skutki uboczne, w tym 20.8% musiało przerwać terapię z ich powodu. Najczęściej zgłaszano: zmniejszone libido (29.2% mężczyzn), przybieranie na wadze (25%) oraz uderzenia gorąca (20.8%). Odnotowano również zmiany nastroju, depresję, świąd oraz incydenty zakrzepowo-zatorowe.

Typowe skutki uboczne stosowania tamoxifenu:

• bardzo często występują uderzenia gorąca,
• nudności, wymioty,
• leukopenia,
• retencja wody,
• spadek libido (mężczyźni), jednakże występuje rzadko,
• bardzo rzadko występuje zatorowość płucna,
• może być przyczyną zakrzepów (zakrzepica żył głębokich, żylny zespół zakrzepowo-zatorowy),
• zaburzenia cyklu u kobiet (przed menopauzą),
• ból kości,
• senność,
• ból głowy,
• rzadko zaburzenia czynności wątroby,
• zaburzenia depresyjne,
• zaburzenia widzenia często spowodowane zaćmą, zmętnieniem rogówki i/lub retinopatia,
• wysypki,
• rzadko nadwrażliwość, obrzęk. 

Skutki uboczne stosowania anastrazolu:

• uderzenia gorąca,
• bóle stawów,
• bóle gardła,
• osłabienie,
• depresja,
• nudności, wymioty,
• wysypka,
• problemy ze snem,
• bóle kości,
• kaszel,
• spłycenie oddechu,
• osłabienie kości, ryzyko złamań kręgosłupa, biodra, nadgarstka,
• zmniejszenie przyrostów masy mięśniowej u kulturysty (odwrotne rezultaty u mężczyzn w podeszłym wieku),
• zmiany profilu lipidowego, zwiększona ilość cholesterolu we krwi,
• reakcje skórne, zmiany, pęcherze,
• ciężkie reakcje alergiczne, obrzęki warg, języka, gardła,
• problemy z połykaniem lub oddychaniem,
• problemy z wątrobą, wzrost stanu zapalnego.

Co zapamiętać?

Inhibitory aromatazy zwiększają ryzyko kontuzji, zmniejszają przyrosty (indukowane przecież w dużej mierze estrogenami), prowadzą do zaburzenia profilu lipidowego, zwiększają ryzyko sercowo-naczyniowe. Ich stosowanie powinno być ostatecznością.

Sięganie po tamoxifen w trakcie stosowania SAA w większości wypadków nie przynosi efektów, gdyż nie zmniejsza się ilość estrogenów w ustroju, a jedynie blokowane są receptory w niektórych tkankach. Z kolei tamoxifen działa, jak estrogen, i paradoksalnie może nasilać skutki uboczne typowe dla… estrogenów (opisano nawet przypadki ginekomastii wywołanej właśnie tamoxifenem).

Zarówno IA, jak i SERM, nie mają dużego wpływu na zwiększenie kompleksu śróbłonek–błona środkowa. Ryzyko jest podobne, niezależnie czy sięga się po takie środki czy nie (w trakcie stosowania SAA).

Ponadto, zarówno tamoxifen, jak i anastrazol, mogą powodować stłuszczenie wątroby (co się zdarza rzadko i przy długotrwałym nadużywaniu tych środków).

Referencje:

S. Solaković, E. Solaković, A. Ahmovic i in. „Irational Abuse of Anabolic Steroids Stacking with Aromatase Inhibitors Increase Carotid Intima-Media Thickness (CIMT) and Lowerining High Density Lipoprotein (HDL) levels Causing High Risk Factors for Cardiovascular Disease and Potential Steatohepatitis in Young Recreational Bodybuilders Age 17-30 (pilot study)” https://www.researchgate.net/publication/336210232_Irational_Abuse_of_Anabolic_Steroids_Stacking_with_Aromatase_Inhibitors_Increase_Carotid_Intima-Media_Thickness_CIMT_and_Lowerining_High_Density_Lipoprotein_HDL_levels_Causing_High_Risk_Factors_for_Ca

Willem de Ronde and Frank H de Jong “Aromatase inhibitors in men: effects and therapeutic options” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3143915/

H. Visram, MD MSc, F. Kanji, MSc, S.F. Dent, MD BSc “Endocrine therapy for male breast cancer: rates of toxicity and adherence” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2949363/

Anelli TF, Anelli A, Tran KN, Lebwohl DE, Borgen PI. Tamoxifen administration is associated with a high rate of treatment-limiting symptoms in male breast cancer patients. Cancer. 1994;74:74–7.

Ying Lin i in. „A prospective, randomized study on hepatotoxicity of anastrozole compared with tamoxifen in women with breast cancer” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4462391/