Sterydy anaboliczno-androgenne, a zawały i stan zapalny

Białko ostrej fazy – CRP (ang. c-reactive protein) jest produkowane przez wątrobę. Podniesienie się poziomu białka c-reaktywnego świadczy o nasilonym stanie zapalnym, infekcji wirusowej bądź bakteryjnej. Wysokie stężenia są powiązane, np. z oparzeniami.  Jednoznacznie wykazano, iż długoletnie stosowanie sterydów anaboliczno-androgennych (SAA) nawet w dawce do 3.5 grama tygodniowo (w tym: 1.5g testosteronu, 1.6g nandrolonu, 0.5g boldenonu), powoduje trzykrotnie większe stężenie CRP (test hs-CRP) w porównaniu do grupy nie stosującej dopingu [10]. Dodać należy, iż mężczyźni, jako cała grupa, mieścili się w normie dla CRP (< 3), jednakże jednostkowe przypadki wskazywały na silny stan zapalny organizmu. Wniosek? Sterydy anaboliczno-androgenne również mogą zwiększać stan zapalny w organizmie. Jednakże kwestia jest o wiele bardziej skomplikowana, więc poświęćmy chwilę na rozpatrzenie kilku zasadniczych kwestii zdrowotnych.

Co to jest hiperhomocysteinemia?

Z badań wiemy, iż z wysokim poziomem białka c-reaktywnego (CRP) może być skorelowana hiperhomocysteinemia (zbyt wysoki poziom homocysteiny). W przebiegu wielu chorób wzrost stężenia homocysteiny jest ważnym wskaźnikiem diagnostycznym.

„Wyniki wielu badań potwierdzają znamiennie statystyczny wzrost stężenia homocysteiny u chorych z udarem mózgu (> 14 umol/l). Częstość hiperhomocysteinemii u osób z udarem mózgu określa się na 19–42%.” [12]

Do czynników egzogennych (zewnętrznych) wywołujących hiperhomocysteinemię należą:

• głodzenie,
• dieta uboga w witaminy z grupy B,
• alkoholizm,
• nadużywanie kofeiny
• palenie tytoniu [12].

Sterydy anaboliczne mogą mieć wpływ na przyswajanie witamin B6 i B12, a więc mogą prowadzić do podniesienia się poziomu homocysteiny [5]. Metabolizm homocysteiny zależy również od 2 witamin: B6 i B12, jako kofaktorów [12]. To tłumaczy, czemu przyjmowanie SAA może zwiększać poziom homocysteiny.

„Hiperhomocysteinemia jest również uznanym czynnikiem ryzyka miażdżycy, związanym z upośledzeniem naczyniorozkurczowej funkcji śródbłonka, zależnej w głównej mierze od pochodzącego ze śródbłonka tlenku azotu (NO, nitric oxide)”. [1]

Jak zwalczać hiperhomocyteinemię?

Pomóc może ograniczenie podaży alkoholu oraz kofeiny („przedtreningówki” oraz „spalacze tłuszczu”), zwiększenie w diecie ilości zarodków pszennych, otręb, drożdży, orzechów laskowych,  kaszy gryczanej [12].

„Leczenie za pomocą 200 mg kwasu foliowego na dobę powinno zmniejszyć stężenie homocysteiny już w okresie około 4 tygodni i całkowicie go wyrównać po około 8 tygodniach podawania. U osób ze szczególnie wysokimi stężeniami homocysteiny oraz u chorych z grupy wysokiego ryzyka (z zaburzeniami genetycznymi) dawki kwasu foliowego powinno się zwiększać, niekiedy nawet do 2, a nawet 5 mg na dobę, a jednocześnie należy podać witaminy B12 i B6”. [12]

Uwaga, inni badacze podkreślają [2], że po zawale serca wysokie dawki witaminy B6 i kwasu foliowego nie obniżają ryzyka śmierci lub nawrotu incydentu sercowego, mogą zaś zwiększać śmiertelność u osób z chorobą sercowo-naczyniową. Stwierdzono również, iż taka suplementacja spowalnia regenerację serca po zawale.

Jak rozpoznać osobę biorącą sterydy anaboliczno-androgenne w badaniach?

W badaniu z 2015 roku [2] 23 letni młody zapaśnik i kulturysta trafił do szpitala z szeregiem niepokojących objawów: miażdżącym bólem w klatce piersiowej, obfitym poceniem się i wymiotami. Jego ciśnienie krwi wynosiło 140/90, zaś tętno 72 uderzenia na minutę. Wykryto u niego nieistotne zwężenie w środkowej części tętnicy przedniej zstępującej.

Pacjent brał dużo suplementów oraz stosował deksametazon przez ostatnie 6 miesięcy (syntetyczny glikokortykosteroid) [3]. Elektrokardiografia wykazała ostry, rozległy zawał serca. Echokardiografia przezklatkowa wykazała powiększenie lewej komory serca, dysfunkcję skurczową oraz lokalną akinezję ściany serca.

Wracając do głównego wątku stanu zapalnego u mężczyzny zidentyfikowano:

• białko c-reaktywne 25.9 mg/dl (norma <5 mg/l) [4]
• homocysteina 26.2 µmol/l (bezpieczny poziom wynosi mniej niż 10 μmol/l),
• podniesiony poziom troponiny,

Choć pacjent nie przyznawał się do stosowania sterydów anaboliczno-androgennych to jego wyniki mówią co innego:

• HDL: 20 mg/dl (HDL powinno wynosić powyżej 35 mg/dl; przeważnie normy określają 35-55 mg/dl,)
• LDL:  101 mg/dl (powinien mniej niż 135 mg/dl),
• trójglicerydy 305 mg/dl (norma 60-165 mg/dl),
• cholesterol 317 mg/dl (norma:  mniej niż 200 mg/dl; średnio 120-200 mg/dl),

Właściwie u osoby, która ma podobne wyniki lipidogramu i nie jest w wieku powyżej 60 lat, nie ma otyłości czy znacznej nadwagi – można z dużym prawdopodobieństwem określić stosowanie sterydów anaboliczno-androgennych. Powiem więcej – takie wyniki u sportowca mogą wskazywać na użycie winstrolu (stanazololu)  w dawce  co najmniej 50 mg dziennie, testosteronu (więcej niż 250 mg na tydzień), niewykluczone jest także stosowanie środka weterynaryjnego trenbolonu (400 mg enanthate lub 200-300 mg acetate). Winstrol jest sztandarowym środkiem zaburzającym proporcje HDL/LDL i to już po kilku tygodniach stosowania. Stwierdzono, że już śladowe ilości winstrolu mają drastyczny wpływ na poziom frakcji HDL cholesterolu. Podawanie 6 mg stanazololu dziennie, przez 6 tygodni spowodowało spadek HDL-cholesterolu o 33%, a frakcji HDL2 o 71%! Przy czym poziom LDL wzrósł o 29% [6]

Hematokryt, skrzepy, choroba zakrzepowo-zatorowa, a doping?

VTE obejmuje dwie jednostki chorobowe – zatorowość płucną (ang. pulmonary embolism – PE) oraz zakrzepicę żył głębokich (ang. deep vein thrombosis – DVT) [8]. „Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (VTE, venous thrombembolism) stanowi trzecią najczęstszą chorobę układu krążenia w populacji krajów zachodnich”. [16]

Z wystąpieniem VTE wiążą się czynniki ryzyka zakrzepicy:

• wzrost krzepliwości krwi – aromatyzujące SAA mogą mieć na to wpływ: „wraz ze wzrostem poziomu żeńskich hormonów płciowych dochodzi do wzrostu stężenia czynników krzepnięcia (VII, VIII, IX, X, XII, XIII), obniżeniu ulega także aktywność naturalnych „blokerów” układu krzepnięcia: białka S, białka C i antytrombiny [18] Estrogeny zwiększają gęstość krwi, zwiększa się aktywność czynnika krzepnięcia (trombiny); dodatkowo wiemy, iż z występowaniem VTE powiązany jest poziom hematokrytu” (czytaj dalej),
• zastój żylny,
• uszkodzenie ścian żyły,

Jeżeli uwzględnimy, iż u 23 letniego pacjenta w omawianym wcześniej badaniu wykryto skrzepy, stosowanie SAA jest (niemal) oczywiste. W badaniach naukowych wykazano, iż sam testosteron podawany mężczyznom domięśniowo może zwiększać hematokryt w ciągu kilku tygodni! A mówimy tutaj o dawkach testosteronu, które są śmiesznie małe, gdyż w dopingu niejednokrotne spotyka się 2-4 krotnie wyższe dawkowanie. Najgorsze skutki testosteron przynosi mężczyznom w wieku 60-75 lat. Wzrost poziomu hematokrytu u mężczyzn poniżej 35 lat nie był spektakularny. Żaden z nich nie osiągnął poziomu 54%. Z kolei aż 83% starszych mężczyzn w grupie 25 mg testosteronu, 58% w grupie 50 mg, 75% w grupie 125 mg, 85% w grupie 300 mg oraz 83% w grupie 600 mg osiągnęło szczytowy poziom hematokrytu w 12 tygodniu [14,15].

Jak ma się hematokryt do skrzepów i możliwości zawału?

W studium z Tromsø [7] wykazano, iż mężczyźni mający poziom hematokrytu (hematokryt = ilość erytrocytów) większy lub równy niż 46% mają ponad 1.5 raza większą szansę na incydent żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (ang. venous thromboembolism; VTE) oraz 2.37 razy większą szansę na nieprowokowany incydent żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, w porównaniu do mężczyzn mających hematokryt niższy niż 43%! Na gigantyczny poziom hematokryt może wywindować doping lub leczenie III generacjami EPO (np. epoetyna alfa, epoetyna beta, darbepoetyna , CERA). „Szacuje się, że ponad 25% pacjentów umiera z powodu VTE w ciągu tygodnia od  zachorowania, a prawie 30% cierpi z powodu powikłań” [8]

VTE (chorobę zakrzepowo-zatorową) mogą prowokować:

• operacje chirurgiczne,
• urazy wielonarządowe, złamania miednicy, złamania kości długich kończyn dolnych),
• wstrząs,
• unieruchomienie (np. rozległe złamania),
• długotrwała podróż,
• terapia estrogenowa/antykoncepcja hormonalna (Stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych — szczególnie środki III generacji zawierające pochodne progesteronu) [17]
• ciąża (ryzyko wzrasta 5-krotnie!) [17]
• hormonalna terapia zastępcza (np. testosteron),
• stosowanie dopingu  (np. różne rodzaje testosteronu),
• stosowanie SERM (powszechne w dopingu),

Do nieodwracalnych czynników ryzyka zaliczamy raka oraz zespół antyfosfolipidowy (ang. antiphospholipid syndrome – APS) [9,10]. Do czynników ryzyka należą także: wiek powyżej 40 lat, otyłość, żylaki, niewydolność serca, zespół nerczycowy.

Wnioski końcowe – sterydy anaboliczno-androgenne mogą sprzyjać wystąpieniu stanu zapalnego w organizmie, w skrajnych przypadkach mogą przyczynić się do wystąpienia groźnego dla życia epizodu choroby zakrzepowo-zatorowej (np. zatorowość płucna), czy też zawału serca. W wielu wypadkach SAA zwiększają ryzyko sercowe  z powodu swojego wpływu na funkcje płytek krwi, czynniki krzepnięcia, ilość hematokrytu, ciśnienie krwi, lipidogram (wzrost LDL, spadek HDL, wzrost TGL), budowę ścian serca, funkcję lewej komory serca.

Referencje:

1.        „Korelacja między asymetryczną dimetyloargininą, homocysteiną oraz insulinoopornością u młodzieży z zespołem metabolicznym” https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/viewFile/26001/20811

2.        “Acute myocardial infarction in a young male wrestler: A case report”  Hoorak Poorzand,1 Reza Jafarzadeh Esfehani,2 Peyman Hosseinzadeh,1 and Mohammad Vojdanparast1  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4738047/

3.       http://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=209

4.       http://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/show.html?id=98808

5.        “Effects of androgenic-anabolic steroids in athletes”. Hartgens F, Kuipers H Sports Med. 2004; 34(8):513-54.

6.        William Llewellyn’s „Anabolics” 9th Editio

7.        Hematocrit and risk of venous thromboembolism in a general population. The Tromsø study http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2817030/

8.        “Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa jako działanie niepożądane leków przeciwpsychotycznych”; Venous thromboembolism as an adverse effect of antipsychotic treatment http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_5_2014/997BalkowiecIskra_PsychiatrPol2014v48i5.pdf

9.        “Venous Thromboembolism: Mechanisms, Treatment, and Public Awareness. Venous Thromboembolism Risk Factors for Recurrence” Tienan Zhu, Isabelle Martinez, Joseph Emmerich http://atvb.ahajournals.org/content/29/3/298.full

10.    http://www.termedia.pl/Antiphospholipid-syndrome,18,18709,1,1.html

11.     “Effects of Long Term Supplementation of Anabolic Androgen Steroids on Human Skeletal Muscle”, 2014 http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0105330

12.     “Hiperhomocysteinemia — ważny czynnik ryzyka udaru mózgu”, Hyperhomocysteinemia — important risk factor for ischemic stroke https://journals.viamedica.pl/um/article/download/33741/24783

13. “Dietetyka – żwyeienie chorego I zdrowego człowieka” H. Ciborowska, A. Rudnicka WYD. PZWL

14. Bhasin S, Woodhouse L, Casaburi R, Singh AB, Mac RP, Lee M, Yarasheski KE, Sinha-Hikim I, Dzekov C, Dzekov J, Magliano L, Storer TW 2005 Older men are as responsive as young men to the anabolic effects of graded doses of testosterone on the skeletal muscle. J Clin Endocrinol Metab 90:678–688

15.     Bhasin S, Woodhouse L, Casaburi R, Singh AB, Bhasin D, Berman N, Chen X, Yarasheski KE, Magliano L, Dzekov C, Dzekov J, Bross R, Phillips J, Sinha-Hikim I, Shen R, Storer TW 2001 Testosterone dose-response relation-ships in healthy young men. Am J Physiol Endocrinol Metab 281:E1172–E1181

16. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa u pacjentów z nowotworami – przegląd i meta-analiza http://www.ptkardio.pl/Zylna_choroba_zakrzepowo_zatorowa_u_pacjentow_z_nowotworami_przeglad_i_meta_analiza-1841

17. „Żylna choroba zakrzepowo–zatorowa w praktycelekarza rodzinnego”

18. http://potreningu.pl/articles/1208/wplyw–stosowania-sterydow-na-krzepliwosc-krwi